Hoe de beursprijs onze dagelijkse uitgaven beïnvloedt

For the English version of this blog, click here.

Soms heb ik discussies met kennissen en vrienden die aangeven dat prijzen op de aandelenmarkt en de flashcrashes die daarbij horen eigenlijk geen echte invloed hebben op de fysieke wereld. Volgens hen is het een losstaand systeem, een soort parallelle wereld van cijfers, grafieken en speculatie die weinig te maken heeft met wat wij dagelijks ervaren. Daar ben ik het vaak niet mee eens. Daarom leek het me nuttig om deze blog te schrijven, waarin ik toelicht hoe sterk deze zogenaamd ‘virtuele’ markt onze echte wereld beïnvloedt, van de prijs van een brood in de supermarkt tot geopolitieke verhoudingen.

Deze visie wordt bevestigd door onderzoekers en economen die benadrukken dat financiële markten een directe impact hebben op de reële economie, ondanks het feit dat ze soms als ‘virtueel’ worden gezien (Investopedia, z.d.; RBC Global Asset Management, z.d.; Journalist’s Resource, 2021). Zoals Investopedia stelt: “Wall Street is het handelscentrum van de grootste financiële markten in het rijkste land ter wereld, … en de bewegingen ervan hebben een aanzienlijke invloed op de wereldeconomie” (Investopedia, z.d.).

Laten we olie (prijs) als voorbeeld nemen. Olie wordt op wereldschaal verhandeld op de zogenaamde futuresmarkten zoals de New York Mercantile Exchange (NYMEX) of de Intercontinental Exchange (ICE). Hier worden contracten afgesloten waarin partijen afspreken om op een bepaald moment in de toekomst olie te kopen of te verkopen tegen een vooraf bepaalde prijs. Deze prijs ontstaat niet alleen door daadwerkelijke vraag en aanbod maar ook door verwachtingen, emoties, geopolitieke spanningen en niet onbelangrijk speculatie door grote investeringsmaatschappijen en hedgefondsen.

De rol van speculatie en verwachtingen in de prijsvorming van grondstoffen wordt breed natuurlijk ook erkend in de literatuur over financiële markten (BlackRock, z.d.; Investopedia, z.d.; RBC Global Asset Management, z.d.). Zoals BlackRock schrijft: “Aandelenmarkten worden beïnvloed door verschillende factoren, waaronder economische data, geopolitieke gebeurtenissen en het beleggerssentiment, die allemaal prijsbewegingen kunnen veroorzaken in grondstoffen zoals olie” (BlackRock, z.d.).

Wat veel mensen onderschatten is dat de prijs die op deze financiële markten wordt vastgesteld eigenlijk wordt gezien als de referentieprijs voor fysieke olie over de hele wereld. Of het nu gaat om een vat ruwe olie dat van Saoedi-Arabië naar Rotterdam wordt verscheept of om een lading olie uit Texas die naar Azië gaat, overal wordt gerekend met deze beursprijs als basis. De handel in deze papieren contracten, die je dus op het eerste gezicht als los van de werkelijkheid zou kunnen zien, beïnvloedt daarmee direct de prijs waarvoor fysieke olie wordt gekocht en verkocht. Dit laatste wordt ook ondersteund door studies die aantonen dat futures markten de prijsvorming van fysieke grondstoffen wereldwijd bepalen (Investopedia, z.d.; RBC Global Asset Management, z.d.; OnPoint Credit Union, 2024). Zoals Investopedia stelt: “De prijs die op deze markten wordt vastgesteld, is de referentieprijs voor fysieke olietransacties wereldwijd” (Investopedia, z.d.).

Een van de redenen die mensen vaak noemen om aan te nemen dat stock market prijzen niet doorwerken in de echte wereld, is dat het ‘slechts cijfers op een scherm zijn’ en geen fysieke goederen betreffen. Maar dat is precies de kracht van financiële markten: ze zijn leidend in prijsverwachtingen. De prijs op het scherm wordt letterlijk de basis waarop fysieke deals worden gesloten. De virtuele prijs wordt dus op grote schaal fysiek doorberekend. Dit wordt wederom ook bevestigd door economen die benadrukken dat financiële markten prijsverwachtingen sturen en daarmee de reële economie beïnvloeden (RBC Global Asset Management, z.d.; Journalist’s Resource, 2021; OnPoint Credit Union, 2024). Zoals RBC Global Asset Management schrijft: “Koersprijzen op de aandelenmarkt weerspiegelen verwachtingen over toekomstige economische omstandigheden, en deze verwachtingen kunnen de daadwerkelijke economische activiteit beïnvloeden” (RBC Global Asset Management, z.d.).

Wat hierbij nog extra meespeelt is dat een groot deel van die prijsvorming niet meer tot stand komt door mensen van vlees en bloed die handmatig orders invoeren, maar tegenwoord ook frequent door de zogenaamde high frequency traders. Dit zijn supersnelle handelscomputers die op milliseconden nauwkeurig reageren op prikkels uit de markt. Deze computers worden geprogrammeerd door zogenaamde quants experts in kwantitatieve finance die complexe algoritmen bouwen om razendsnel in te spelen op economische nieuwsberichten, sociale media-updates of zelfs geruchten op financiële blogs. Zodra er bijvoorbeeld een onverwachte tweet verschijnt van een invloedrijke politicus over spanningen in het Midden-Oosten of over een oliedeal, kunnen deze systemen binnen fracties van een seconde massaal koop of verkooporders uitvoeren nog voordat een mens überhaupt het bericht heeft gelezen.

De invloed van high frequency trading op prijsvorming en marktvolatiliteit is uitgebreid gedocumenteerd in de financiële literatuur (Bank for International Settlements, 2011; Kirilenko et al., 2017; Menkveld, 2013). Zoals de Bank for International Settlements stelt: “High frequency trading can amplify price movements and increase market volatility, especially during periods of stress” (Bank for International Settlements, 2011).

Een tweede vaak gehoorde reden is dat de stock market losstaat van de lokale economie. Zo wordt vaak aangekaart: “Wat er op Wall Street gebeurt heeft niets te maken met mijn lokale bakker.” Ook dit klopt niet. Wanneer de olieprijs op Wall Street stijgt, stijgen wereldwijd de energieprijzen, inclusief de energiekosten van lokale bedrijven. Denk aan de bakker die zijn oven op gas stookt, zijn meel laat vervoeren met dieselvrachtwagens en plastic verpakkingen gebruikt waarin olie verwerkt zit. Die hogere kosten zie je terug in de winkel.

Dit wordt bevestigd door economische analyses die aantonen dat prijsstijgingen op de financiële markten direct doorwerken in de kostenstructuur van bedrijven en uiteindelijk in de prijzen die consumenten betalen (Investopedia, z.d.; OnPoint Credit Union, 2024; RBC Global Asset Management, z.d.).

Dat betekent dat, om bij het voorbeeld van olie te blijven, de olieprijs vaak al tientallen keren is gestegen of gedaald voordat een gewone handelaar of consument daar überhaupt op kan reageren. Hierdoor wordt het vaak dan ook voor de gemiddelde burger of ondernemer moeilijk om snel en rationeel te reageren op marktveranderingen. Het ‘’systeem’’ is immers afgestemd op snelheid, data-analyse en geautomatiseerde beslissingen, wat zorgt voor enorme volatiliteit en prijsbewegingen die veel sneller gaan dan het traditionele beeld van markthandel suggereert.

Deze dynamiek wordt onderstreept door onderzoek naar de snelheid en volatiliteit van moderne financiële markten (Bank for International Settlements, 2011; Kirilenko et al., 2017). Zoals de Bank for International Settlements stelt: “Geautomatiseerde handelssystemen kunnen veel sneller reageren op nieuws en gebeurtenissen dan menselijke handelaren, wat leidt tot snelle prijsveranderingen” (Bank for International Settlements, 2011).

Een derde gedachtegang die vaak genoemd wordt, is dat financiële markten alleen speculatie zijn en dus ‘niet echt’. Maar speculatie bepaalt verwachtingen en verwachtingen zijn juist fundamenteel in economische processen. Als beleggers verwachten dat olie duurder wordt, zullen ze nu al inkopen of zich indekken met contracten. Dat veroorzaakt prijsstijgingen nog voordat de werkelijke vraag stijgt. Het effect is echt, ondanks de speculatieve aard.

Dit wordt bevestigd door economen die benadrukken dat speculatie een belangrijke rol speelt in prijsvorming en marktefficiëntie (RBC Global Asset Management, z.d.; Journalist’s Resource, 2021; OnPoint Credit Union, 2024). Zoals RBC Global Asset Management stelt: “Speculatie kan markten helpen bij het vaststellen van prijzen en het bieden van liquiditeit, maar kan ook leiden tot prijsbubbels en toegenomen volatiliteit” (RBC Global Asset Management, z.d.).

En olie is bijvoorbeeld dan ook overal aanwezig. Niet alleen aan de pomp waar je direct merkt dat tanken duurder wordt wanneer de olieprijs stijgt, maar ook in alle lagen van de economie. Denk aan transport: vrachtwagens die goederen leveren aan supermarkten rijden op diesel. Denk aan vliegtickets die stijgen in prijs omdat kerosine duurder wordt. Maar het gaat verder. In de landbouw wordt olie gebruikt voor het aandrijven van machines zoals tractoren en oogstmachines maar ook als grondstof voor kunstmest. In de industrie zijn machines afhankelijk van energie die deels uit fossiele brandstoffen komt. Zelfs in de verpakking van producten, zoals plastics, zit olie verwerkt.

Een vierde misverstand is dat prijzen op de beurs vaak snel corrigeren, dus dat het allemaal ‘wel meevalt’. Maar zelfs tijdelijke prijspieken hebben directe gevolgen. Contracten worden soms maanden van tevoren afgesloten tegen een bepaalde prijs. Als er vandaag paniek uitbreekt en olie tijdelijk 30 procent stijgt, dan zijn er bedrijven die op dat moment contracten moeten afsluiten. De kostprijs voor hun producties draait daarmee blijvend omhoog, ook als de prijs een week later weer zakt.

Laten we nu een stapje verder gaan, en het voorbeeld nemen van iets eenvoudigs als een brood in de supermarkt. De ingrediënten komen vaak uit verschillende landen: meel uit Duitsland, zonnebloemolie uit Oekraïne, zout uit Frankrijk. Allemaal worden ze getransporteerd vaak over lange afstanden waarbij brandstofkosten een grote rol spelen. De bakkerij waarin het brood wordt gebakken gebruikt ovens die energie verbruiken soms direct afkomstig uit gas of oliecentrales. De verpakking bestaat uit folie of plastic, beiden afgeleid van aardolieproducten. En uiteindelijk moet het eindproduct worden vervoerd naar distributiecentra en vervolgens naar de winkels. Als de olieprijs stijgt wordt al die logistiek duurder en dat verschil wordt doorberekend. De consument betaalt dus uiteindelijk meer voor dat ene brood. Niet omdat er direct een tekort aan brood is maar omdat de olieprijs op de beurs is gestegen.

Dit voorbeeld wordt ondersteund door economische analyses die aantonen dat prijsstijgingen op de financiële markten direct doorwerken in de kostenstructuur van bedrijven en uiteindelijk in de prijzen die consumenten betalen. Zoals vaak wordt vermeld in de literatuur: “Hogere energieprijzen verhogen de productiekosten en transportkosten, wat leidt tot hogere prijzen voor consumenten.”

Een vijfde en laatste bewering die ik vaak hoor is dat centrale banken en overheden toch kunnen ingrijpen, waardoor het allemaal wel mee zou vallen. Dat klopt deels, maar zij (banken en overheden) reageren meestal pas achteraf, nadat de schade al is aangericht. Wanneer prijzen stijgen en inflatie ontstaat, verhoogt de centrale bank de rente. Op dat moment zijn de kosten voor bedrijven al gestegen, zijn lonen vaak achtergebleven en is de koopkracht afgenomen. Het corrigerende effect komt daardoor vaak te laat om de eerste pijn te verzachten.

Dergelijke factoren beïnvloeden de hele productieketen en leiden tot prijsstijgingen op allerlei gebieden. Wanneer veel goederen duurder worden, ontstaat inflatie. Centrale banken kunnen dan besluiten de rente te verhogen om de economie af te remmen, wat weer invloed heeft op hypotheken, investeringen en het vertrouwen van consumenten. Met andere woorden, wat begint als een prijsschommeling op de oliemarkt kan uiteindelijk invloed hebben op onze maandelijkse uitgaven, de werkgelegenheid in onze regio en zelfs de groei van de wereldeconomie.

Het is belangrijk te begrijpen dat dit principe niet alleen voor olie geldt. Ook de goudprijs wordt grotendeels bepaald op de futures markt. De prijs van een fysiek goudstaaf in een winkel in Amsterdam of Dubai is direct gekoppeld aan wat er op de wereldmarkt gebeurt. Als beleggers massaal vluchten naar goud vanwege economische onzekerheid en de prijs stijgt op de beurs dan wordt ook een gouden ring of munt in een juwelierszaak duurder, zelfs al is de vraag op lokaal niveau niet gestegen.

Hetzelfde geldt voor andere grondstoffen zoals tarwe, maïs of zelfs valuta. De euro dollar koers wordt bepaald op de valutamarkt en die koers bepaalt hoeveel we betalen voor geïmporteerde producten of hoe competitief onze export is. Fluctuaties op deze markten kunnen leiden tot hogere prijzen voor brood, kleding of elektronica, simpelweg omdat de waarde van geld is verschoven.

Kortom, de prijzen op de stock market zijn allesbehalve losgezongen van de echte wereld. Ze zijn een systeem dat wereldwijd doorsijpelt in elke schakel van onze economische en dagelijkse realiteit. Wie denkt dat het slechts een spelletje is voor day traders en financiële instellingen onderschat hoe diep deze markten zijn verweven met alles wat we doen, eten, maken en gebruiken.

Wil je meer weten over dit onderwerp? Ik zal mijn best doen om binnenkort meer relevante blogartikelen te plaatsen.

Lees ook gerust mijn andere blog over 2026: een jaar van uitdagingen en kansen.

 

Bronnen:

• Bank for International Settlements. (2011). High-frequency trading in the foreign exchange market. https://www.bis.org/publ/mktc05.pdf
• BlackRock. (z.d.). Equity Market Outlook. https://www.blackrock.com/us/individual/insights/equity-market-outlook
• European Central Bank. (z.d.). The transmission mechanism of monetary policy. https://www.ecb.europa.eu/explainers/tell-me-more/html/transmission_mechanism.en.html
• Federal Reserve. (z.d.). How does monetary policy influence inflation and employment? https://www.federalreserve.gov/faqs/money_12856.htm
• Investopedia. (z.d.). Why Wall Street Is a Key Player in the World’s Economy. https://www.investopedia.com/articles/investing/100814/wall-streets-enduring-impact-economy.asp
• Journalist’s Resource. (2021, January 11). The stock market is not the economy. Right? Here’s what research says. https://journalistsresource.org/home/stock-market-not-economy/
• Kirilenko, A., Kyle, A. S., Samadi, M., & Tuzun, T. (2017). The Flash Crash: High-Frequency Trading in an Electronic Market. Journal of Finance, 72(3), 967-998. https://doi.org/10.1111/jofi.12498
• Menkveld, A. J. (2013). High frequency trading and the new market makers. Journal of Financial Markets, 16(4), 712-740. https://doi.org/10.1016/j.finmar.2013.06.006
• OnPoint Credit Union. (2024, April 18). The Impact of Global Economic Trends on Personal Investments. https://www.onpointcu.com/blog/the-impact-of-global-economic-trends-on-personal-investments/
• RBC Global Asset Management. (z.d.). What’s the relationship between the stock market and the economy? https://www.rbcgam.com/en/ca/learn-plan/investment-basics/whats-the-relationship-between-the-stock-market-and-the-economy/detail