Begrippenlijst: (nieuwe) technologische termen
In dit artikel leg ik de belangrijkste en meest actuele termen uit die je steeds vaker tegenkomt binnen de technologische wereld. Deze begrippen zijn relatief nieuw en worden inmiddels gebruikt in beleidsstukken, politieke besluiten en strategiedocumenten van organisaties. Ook verschijnen ze steeds vaker in nieuwsberichten, opinieartikelen en vakliteratuur.
Omdat deze termen soms een andere lading of betekenis hebben dan je misschien gewend bent, neem ik ze kort met je door. Zo krijg jij snel inzicht in wat ze precies betekenen en kun je beter volgen wat er speelt op het snijvlak van technologie en maatschappelijke ontwikkelingen.
LLMs Large Language Models (Grote Taalmodellen)
Large Language Models (Grote Taalmodellen) zijn geavanceerde algoritmes die getraind zijn op enorme hoeveelheden tekstdata om menselijke taal te begrijpen en te genereren. Ze analyseren de context van jouw invoer (input) en voorspellen de meest waarschijnlijke vervolgzinnen (output). Bijvoorbeeld GPT-3 en GPT-4 van OpenAI, die worden gebruikt in chatbots, tekstgeneratie, vertalingen en meer. Traditionele chatbots zoals die van KPN of DHL gebruiken vaak eenvoudigere modellen die reageren met vaste antwoorden; ze zijn minder flexibel en kunnen je vraag niet altijd goed interpreteren. Stel bijvoorbeeld dat je vraagt: “Hoe kan ik mijn abonnement wijzigen?” Zo’n chatbot geeft vaak een standaardantwoord zonder door te vragen naar je specifieke situatie. LLMs kunnen wel complexe en gevarieerde vragen beantwoorden door context te begrijpen, al blijven ook zij beperkt tot de data waarop ze getraind zijn.
Artificial Intelligence AI (Kunstmatige Intelligentie)
Artificial Intelligence AI (Kunstmatige Intelligentie) omvat niet alleen software of algoritmes, maar het gehele ecosysteem van hardware, netwerken, databases, sensoren en cloudplatforms dat nodig is om machines taken te laten uitvoeren die normaal gesproken menselijke intelligentie vereisen. AI-systemen leren via machine learning (machinaal leren) patronen herkennen in data en verbeteren zichzelf naarmate ze meer gegevens verwerken. Voorbeelden van AI-toepassingen zijn slimme persoonlijke assistenten zoals Siri en Alexa, die spraak herkennen en opdrachten uitvoeren, en zelfrijdende auto’s die verkeerssituaties in real-time analyseren en hierop reageren. Ook humanoïde robots (mensachtige robots) zoals Sophia van Hanson Robotics vallen hieronder; zij kunnen communiceren, emoties herkennen en zelfstandig handelen in bepaalde situaties. Het verschil met LLMs is dat AI-systemen vaak hardware en sensoren gebruiken om in de fysieke wereld te opereren en autonoom beslissingen te nemen.
Generatieve AI (Generatieve Kunstmatige Intelligentie)
Generatieve AI (Generatieve Kunstmatige Intelligentie) zijn AI-systemen die nieuwe content creëren op basis van patronen die ze hebben geleerd uit hun trainingsdata. Naast tekst kunnen ze ook beelden, muziek en video’s genereren. Voorbeelden zijn DALL·E (beeldgeneratie), Jukedeck (muziekcompositie) en GPT-4 (tekstcreatie). Deze technologie wordt ingezet in creatieve sectoren zoals marketing, kunst en entertainment, waar bijvoorbeeld automatisch social media content, advertenties of muziek worden geproduceerd. Generatieve AI maakt gebruik van neurale netwerken die complexe verbanden herkennen en originele, verrassende combinaties maken. Een praktische toepassing is het automatisch genereren van gepersonaliseerde nieuwsbrieven, waarbij de inhoud per ontvanger wordt afgestemd op zijn of haar interesses.
AI Agents en Agentic AI
AI Agents (AI-agenten)
AI-agenten zijn softwareprogramma’s die ontworpen zijn om specifieke, vaak beperkte taken uit te voeren. Ze reageren op opdrachten die ze krijgen en voeren die stap voor stap uit. Deze agents zijn meestal taakgericht en werken binnen een vooraf bepaalde scope.
Voorbeeld: Een AI-agent kan je helpen een afspraak in je agenda te zetten, een standaardvraag beantwoorden in een klantenservicechat, of een e-mail automatisch sorteren en beantwoorden. Ze volgen daarbij een vaste reeks regels of algoritmes en voeren enkel uit wat er gevraagd wordt.
Hoewel AI Agents autonoom opereren binnen hun taak, hebben ze geen vermogen om zelfstandig doelen te stellen, te plannen of taken buiten hun opdracht uit te voeren. Ze kunnen niet flexibel schakelen tussen verschillende soorten taken zonder menselijke aanpassing of nieuwe input.
Agentic AI (Autonome AI-agenten)
Agentic AI zijn veel geavanceerder en kunnen zelfstandig complexe doelen plannen en uitvoeren. Ze zijn niet beperkt tot één taak, maar kunnen meerdere verschillende taken combineren en flexibel wisselen tussen stappen binnen een proces.
Deze AI werkt autonoom zonder voortdurende menselijke tussenkomst. Het kan zelf beslissen welke informatie nodig is, zelfstandig onderzoek doen, data analyseren, conclusies trekken en acties uitvoeren die bijdragen aan het behalen van het doel.
Voorbeeld: Stel je voor dat je een Agentic AI vraagt om een volledige marktanalyse te maken over de toekomst van de gezondheidszorg. Deze AI zal zelfstandig relevante rapporten en actuele nieuwsberichten zoeken, deze samenvatten, grafieken en presentaties maken, en vervolgens automatisch een video produceren die op verschillende socialmediaplatforms wordt gepubliceerd, elk met een stijl aangepast aan het platform (bijvoorbeeld zakelijk op LinkedIn, luchtiger op TikTok). Dit alles gebeurt zonder dat jij telkens nieuwe opdrachten hoeft te geven of processen handmatig hoeft aan te sturen.
Agentic AI wordt al ingezet in sectoren zoals de financiële dienstverlening, waar het geavanceerde workflows automatiseert, zoals klantacceptatie, risicobeoordeling en fraudeonderzoek. Deze AI kan zelfstandig beslissingen nemen, verschillende stappen combineren en het proces aanpassen aan veranderende omstandigheden.
Belangrijkste verschillen tussen AI Agents en Agentic AI zijn de volgende:
- Takenbereik: AI Agents voeren meestal één specifieke taak uit binnen een duidelijk afgebakend kader. Agentic AI kan meerdere, uiteenlopende taken combineren en zelf bepalen welke stappen nodig zijn om een doel te bereiken.
- Zelfstandigheid: AI Agents wachten op opdrachten en voeren die uit, zonder eigen initiatief. Agentic AI werkt proactief, stelt zelf doelen, maakt plannen en past die aan indien nodig.
- Complexiteit: AI Agents zijn vaak eenvoudige, taakgerichte programma’s. Agentic AI is complexer en kan flexibel schakelen tussen taken, leert van nieuwe input en past processen zelfstandig aan.
- Voorbeelden:
-
- AI Agent: Een chatbot die klantvragen beantwoordt volgens vaste scripts.
- Agentic AI: Een systeem dat volledig zelfstandig een marktanalyse uitvoert en het resultaat als video en rapport automatisch verspreidt via diverse kanalen.
AGI Artificial General Intelligence (Algemene Kunstmatige Intelligentie)
AGI, Artificial General Intelligence (Algemene Kunstmatige Intelligentie), verwijst naar een AI die menselijke cognitieve capaciteiten volledig evenaart en overstijgt. In tegenstelling tot huidige AI, die gespecialiseerd is in specifieke taken (zoals taalverwerking, beeldherkenning of spelletjes spelen), kan AGI leren, redeneren en problemen oplossen in uiteenlopende domeinen zonder dat het vooraf getraind is op die specifieke taak. Dit betekent dat een AGI-systeem bijvoorbeeld zowel een wetenschappelijk artikel kan schrijven als een bedrijf kan runnen en een strategisch plan kan ontwikkelen. AGI zou veel menselijke arbeid kunnen vervangen en innovatie versnellen. Er wordt verwacht dat AGI binnen 2 tot 10 jaar beschikbaar kan komen, hoewel er veel discussie is over de technische haalbaarheid en ethische aspecten. Onderzoekers richten zich op ‘meta-learning’ (meta-leren) en ‘transfer learning’ (overdracht van kennis) als belangrijke bouwstenen.
ASI Artificial Superintelligence (Superkunstmatige Intelligentie)
ASI, Artificial Superintelligence (Superkunstmatige Intelligentie), is een toekomstvisie op AI die niet alleen alle menselijke intelligentie overstijgt, maar ook compleet nieuwe denkwijzen en capaciteiten ontwikkelt die mensen zich nu nog niet kunnen voorstellen. ASI zou zelfstandig wetenschap en technologie kunnen ontwikkelen, complexe maatschappelijke problemen oplossen en mogelijk zelfbewustzijn bezitten. Dit roept belangrijke filosofische en ethische vragen op, zoals hoe we controle kunnen houden over een superintelligentie. Sommige experts voorspellen dat ASI tussen 2028 en 2040 kan ontstaan, anderen denken dat het veel langer duurt of zelfs onhaalbaar is. Voorbeelden van ASI komen nu alleen voor in fictie, zoals in films als Her of Ex Machina, maar het onderwerp staat hoog op de agenda van AI-onderzoekers en beleidsmakers wereldwijd.
AI Hallucinations (AI Hallucinaties)
AI hallucinaties treden op wanneer een AI-model incorrecte of verzonnen informatie genereert die overtuigend lijkt, maar feitelijk onjuist is. Dit is een bekend probleem bij grote taalmodellen zoals ChatGPT en Gemini. Het risico van hallucinaties is vooral zorgwekkend in toepassingen waar nauwkeurigheid cruciaal is, zoals journalistiek, gezondheidszorg en juridisch advies.
Multimodal AI (Multimodale AI)
Multimodale AI verwijst naar systemen die meerdere soorten gegevens, zoals tekst, beeld, audio en video, tegelijk kunnen verwerken en begrijpen. Deze technologie maakt het mogelijk complexere en contextbewustere analyses uit te voeren. Toepassingen variëren van geavanceerde zoekmachines tot interactieve assistenten die beter kunnen reageren op verschillende inputvormen.
GEO, Generative Engine Optimization (Generatieve Engine Optimalisatie)
Generative Engine Optimization (GEO) is een opkomende praktijk gericht op het optimaliseren van digitale content voor betere zichtbaarheid in AI-gegenereerde zoekresultaten. In tegenstelling tot traditionele SEO richt GEO zich op hoe generatieve AI-systemen zoals ChatGPT en Google’s Gemini informatie ophalen en presenteren, strategieën omvatten het gebruik van AI-specifieke metadata en gestructureerde content om de kans op vermelding in AI-antwoorden te vergroten.
Diffusion Models (Diffusie modellen)
Diffusiemodellen zijn een type generatief model dat wordt gebruikt om realistische beelden, audio of andere data te creëren. Ze werken door ruis toe te voegen aan gegevens en vervolgens te leren deze ruis te verwijderen om nieuwe, coherente output te genereren. Modellen zoals Stable Diffusion en DALL·E maken gebruik van deze techniek om hoogwaardige afbeeldingen te produceren op basis van tekstuele input.
Deepfakes (Deepfakes)
Deepfakes zijn synthetische media waarin iemands uiterlijk of stem wordt gemanipuleerd met behulp van AI, vaak om misleidende of schadelijke content te creëren. Oorspronkelijk bekend van het vervangen van gezichten in video’s, is de term nu breder en omvat ook nep-audio en afbeeldingen. De opkomst van deepfakes leidt tot zorgen over desinformatie en benadrukt de noodzaak van regelgeving en detectietools.
Blockchain (Blockchain)
Blockchain is een gedecentraliseerd en onveranderlijk digitaal grootboek waarin transacties in opeenvolgende blokken worden opgeslagen en beveiligd door een netwerk van computers (nodes). Zo ontstaat transparantie zonder tussenpersonen. Bijvoorbeeld bij elke Bitcoin-transactie wordt publiek en fraudebestendig vastgelegd, waardoor iedereen kan verifiëren dat munten niet dubbel worden uitgegeven.
Cloud Computing (Cloud Computing)
Cloud Computing is het huren van rekenkracht, opslag en applicaties via het internet in plaats van het kopen en onderhouden van eigen servers. Met diensten als Amazon Web Services (AWS) draai je virtuele servers, sla je data op in de cloud en gebruik je beheerde databases, en betaal je alleen voor wat je daadwerkelijk verbruikt.
IOT, Internet of Things (Internet der Dingen)
Internet of Things is een netwerk van alledaagse apparaten, zoals thermostaten, koelkasten en industriële machines, die via internet data verzamelen en delen. Zo registreert een slimme thermostaat van Nest je aanwezigheid en past de verwarming automatisch aan om energie te besparen.
5G
5G is de nieuwste generatie mobiele netwerken en biedt downloadsnelheden van meerdere gigabit per seconde, bijna geen vertraging en de mogelijkheid om miljoenen apparaten tegelijk te verbinden. In een slimme fabriek synchroniseert een 5G-netwerk robots en sensoren, waardoor productieprocessen vloeiend en efficiënt verlopen.
Post‑quantum Computing (Post‑quantum Computing)
Post‑quantum Computing richt zich op nieuwe vormen van versleuteling die ook superkrachtige quantumcomputers niet kunnen kraken. Organisaties bereiden zich hierop voor door standards van NIST zoals CRYSTALS-Kyber te implementeren, zodat data veilig blijven, ook in de toekomst.
Zero Trust (Zero Trust)
Zero Trust is een beveiligingsmodel dat ervan uitgaat dat niemand standaard wordt vertrouwd, ook niet binnen het eigen netwerk. Zo moet je bij Microsoft Azure AD Conditional Access elke keer multi-factor authentication doorlopen en aantonen dat je apparaat aan alle beveiligingseisen voldoet voordat je toegang krijgt.
Metaverse (Metaverse)
Metaverse is een virtuele 3D-omgeving waarin je met een digitale avatar kunt rondlopen, samenwerken en deelnemen aan evenementen. Bijvoorbeeld, Platforms zoals Decentraland laten je virtuele grond kopen, daarop bouwen en concerten organiseren, allemaal met cryptocurrency-transacties en vaak gebruik makend van tokens.
Tokens
Tokens zijn de bouwstenen van zowel taalmodellen als blockchain-toepassingen. In de wereld van AI splitsen modellen zoals GPT tekst op in tokens — woorden, woorddelen of leestekens — zodat het systeem kan leren welke patronen voorkomen en welke tokens waarschijnlijk volgen. Bijvoorbeeld: de zin “ChatGPT is slim” kan verdeeld worden in tokens als [“Chat”, “G”, “PT”, ” is”, ” slim”], wat helpt bij nauwkeurige tekstgeneratie.
Tegelijkertijd zijn in de cryptowereld tokens digitale eenheden die waarde, rechten of toegang representeren op een blockchain. Utility tokens geven toegang tot diensten, security tokens vertegenwoordigen eigendom of aandelen, en governance tokens bieden stemrechten binnen een netwerk. Zo kun je met een security token fractioneel eigenaar worden van een vastgoedproject en met een governance token meebeslissen over de ontwikkeling van een DeFi-protocol.
Voorbeelden: Bij ChatGPT beïnvloeden het aantal tokens in je prompt en output direct de rekentijd en kosten. In een blockchain-applicatie als Uniswap kun je met een governance token stemmen over nieuwe functies en met een utility token handelskosten betalen.
Tokenization (Tokenization)
Tokenization beschrijft in de cryptowereld hoe fysieke of financiële activa — van onroerend goed tot kunst of aandelen — digitaal worden weergegeven als verhandelbare tokens op een blockchain. Door deze activa op te delen in kleine digitale eenheden ontstaat liquiditeit: investeerders kunnen fractions kopen, verkopen of uitlenen zonder tussenkomst van traditionele financiële tussenpersonen. Bijvoorbeeld, een pand van €1 miljoen kan worden getokenized in 1.000 tokens van elk €1.000. Beleggers kunnen zo eenvoudig delen van het pand kopen en verhandelen via een smart contract op Ethereum, terwijl eigendomsrechten en transacties transparant op de blockchain worden vastgelegd.
Defi, Decentralized Finance, (Gedecentraliseerde Financiën)
Decentralized Finance biedt financiële diensten zonder banken door gebruik van blockchain en slimme contracten. Op protocollen als Aave kun je crypto als onderpand storten om automatisch leningen aan te gaan of rente te ontvangen, zonder tussenkomst van een financiële instelling.
Reskilling & Upskilling (Omscholing & Bijscholing)
Reskilling betekent het leren van nieuwe vaardigheden voor een ander beroep, terwijl upskilling inhoudt dat je je huidige expertise verdiept. Zo leert een administratief medewerker via online cursussen data-analyse, terwijl een IT-professional zich verder specialiseert in cloudbeveiliging.
Netizen (Netburger)
Netizen is iemand die actief deelneemt aan online gemeenschappen en de digitale samenleving vormgeeft door content te delen, discussies te voeren en projecten te initiëren. Denk aan een GitHub-contributor die code bijdraagt aan een populair open-source project en zo de community ondersteunt.
Voor meer uitleg over de verschillen tussen belangrijkste technologieën en voorbeelden, lees ook deze blog.
